Trong vài năm trở lại đây, giấm gỗ đang trở thành một trong những cái tên được nhắc đến nhiều hơn trong các cuộc trò chuyện về nông nghiệp hữu cơ và tuần hoàn. Được tạo thành từ quá trình nhiệt phân sinh khối như gỗ, gáo dừa hay các loại phụ phẩm nông nghiệp, giấm gỗ thường được mô tả là chế phẩm sinh học, thân thiện môi trường, hay thậm chí là “giải pháp xanh” cho nền nông nghiệp tương lai.
Tuy nhiên, “xanh” là một khái niệm phức tạp – và trong không ít trường hợp, đang bị sử dụng quá dễ dãi. Một sản phẩm có nguồn gốc tự nhiên không mặc nhiên là thân thiện môi trường. Một quy trình tận dụng phụ phẩm không đồng nghĩa với bền vững. Và một nhãn mác “sinh học” không phải lúc nào cũng phản ánh đúng mức độ tác động của sản phẩm đó đến hệ sinh thái xung quanh.
Câu hỏi quan trọng hơn cần được đặt ra là: Giấm gỗ có thực sự là một sản phẩm xanh đúng nghĩa, hay chỉ là “xanh” trên bao bì? Trả lời câu hỏi này đòi hỏi chúng ta phải đi xa hơn những thông tin trên nhãn, để xem xét kỹ cả cách sản phẩm được tạo ra, các tác động trong quá trình sản xuất, và những điều kiện cần có để giấm gỗ trở thành một phần tích cực trong hệ thống nông nghiệp bền vững.
Một sản phẩm “xanh” không chỉ đến từ nguyên liệu
Việc một sản phẩm có nguồn gốc từ tự nhiên – như gáo dừa, vỏ trấu hay mùn cưa – thường khiến người ta dễ gán cho nó danh xưng “xanh”. Nhưng trong thực tế sản xuất, nguyên liệu chỉ là một phần của câu chuyện. Một sản phẩm chỉ thực sự “xanh” khi toàn bộ chu trình – từ nguyên liệu, công nghệ chế biến, quản lý phát thải, đến cách sử dụng và vòng đời hậu tiêu dùng – đều được tối ưu theo hướng giảm thiểu tác động đến môi trường.
Giấm gỗ là một ví dụ điển hình cho điều này. Quá trình nhiệt phân để tạo ra giấm gỗ là một phản ứng nhiệt mạnh, trong đó sinh khối bị phân hủy thành ba phần: khí không ngưng tụ, dầu hắc ín và phần ngưng tụ lỏng – chính là giấm gỗ. Phần giấm gỗ chỉ chiếm khoảng 30–35% thể tích đầu ra. Còn lại là khí và hắc ín – hai dòng phụ phẩm có thể gây ô nhiễm nếu không được xử lý đúng cách.
Ở các cơ sở sản xuất nhỏ lẻ, giấm gỗ thường được thu hồi bằng hệ thống thô sơ: lò hở, ống dẫn đơn giản và không có thiết bị xử lý khí thải. Khói từ quá trình nhiệt phân – vốn chứa CO, NOx, HCN, và các hợp chất hữu cơ bay hơi – có thể phát tán trực tiếp ra môi trường. Phần hắc ín, đặc quánh và khó phân hủy, nếu không được xử lý kỹ sẽ tồn lưu trong nước hoặc đất. Trong những điều kiện như vậy, dù giấm gỗ thu được là từ gỗ thật, gáo dừa thật, nhưng quy trình tạo ra nó hoàn toàn không “xanh”.
Nói cách khác, một sản phẩm được gắn nhãn “xanh” không phải vì nó trông giống tự nhiên, mà vì nó được tạo ra với tư duy sinh thái, công nghệ phù hợp, và cam kết sản xuất có trách nhiệm.
Từ “ít độc hại” đến thực sự thân thiện môi trường – đâu là ranh giới?
Trên thị trường hiện nay, giấm gỗ thường được quảng bá là “an toàn”, “thân thiện”, “không độc hại”, và đôi khi được xem như một giải pháp lý tưởng thay thế hóa chất tổng hợp. Nhưng giữa “ít độc hại hơn” và “thực sự thân thiện môi trường” là một khoảng cách lớn – và khoảng cách đó chính là nơi các tiêu chuẩn sản xuất, kiểm định chất lượng và minh bạch thông tin cần được đặt ra.
Thành phần giấm gỗ chứa hàng trăm hợp chất hữu cơ – trong đó có những chất mang hoạt tính sinh học rõ rệt như axit acetic, phenol, aldehyde hay methanol. Những thành phần này chính là yếu tố giúp giấm gỗ có tác dụng trong nông nghiệp: kháng khuẩn, khử mùi, kích thích rễ. Nhưng đồng thời, nếu chúng không được kiểm soát đúng nồng độ, hoặc nếu sản phẩm không được lọc sạch tạp chất như hắc ín, formaldehyde hay các hợp chất bay hơi, thì chính những chất “có ích” ấy cũng có thể trở thành tác nhân gây hại cho môi trường đất, sinh vật có lợi và người sử dụng.
Nói một cách công bằng, giấm gỗ không phải là sản phẩm “nguy hiểm”, nhưng cũng không nên được xem là “an toàn mặc định”. Sự thân thiện môi trường chỉ được đảm bảo khi quá trình sản xuất loại bỏ được những thành phần không mong muốn, và sản phẩm đầu ra đạt được độ tinh khiết và ổn định cần thiết để sử dụng một cách lâu dài, không gây tích lũy độc chất trong hệ sinh thái canh tác.
Ranh giới giữa một sản phẩm “giảm thiểu tác hại” và một sản phẩm “thân thiện thực sự” không nằm ở quảng cáo, mà ở việc nhà sản xuất có đầu tư đủ công nghệ, hiểu rõ đặc tính hóa học, và minh bạch trong cách kiểm soát rủi ro hay không.
Maya Farm và cam kết biến giấm gỗ thành một giải pháp thật sự bền vững
Tại Maya Farm, chúng tôi không xem giấm gỗ đơn thuần là một sản phẩm – mà là một phần trong định hướng dài hạn để xây dựng hệ sinh thái nông nghiệp bền vững, nơi các phụ phẩm tự nhiên được tái sinh một cách có trách nhiệm và hiệu quả. Từ những ngày đầu nghiên cứu, chúng tôi đã xác định rằng nếu muốn giấm gỗ trở thành một giải pháp hữu ích và an toàn, không thể đi theo lối sản xuất truyền thống, thiếu kiểm soát và thiếu chuẩn hóa.
Chúng tôi lựa chọn gáo dừa làm nguyên liệu đầu vào, không chỉ vì tính ổn định về mặt hóa học, mà còn vì khả năng truy xuất nguồn gốc và giá trị bền vững của chuỗi cung ứng. Quy trình nhiệt phân tại nhà máy Maya Farm được kiểm soát nghiêm ngặt trong môi trường yếm khí hoàn toàn, giúp hạn chế tối đa sự hình thành khí độc và giảm thiểu phát thải ra môi trường. Phần khí ngưng tụ được xử lý qua nhiều tầng lọc và hệ thống tách chiết hắc ín chuyên sâu, nhằm loại bỏ các hợp chất có thể gây hại và giữ lại các hoạt chất sinh học có ích cho cây trồng và môi trường đất.
Không dừng lại ở việc “sạch”, chúng tôi còn hướng đến tính minh bạch. Giấm gỗ Maya Farm được kiểm định tại các phòng thí nghiệm độc lập như SGS, với công bố thành phần rõ ràng và hướng dẫn sử dụng cụ thể cho từng nhóm cây trồng, vật nuôi và mục đích ứng dụng. Điều này giúp người dùng yên tâm không chỉ về chất lượng, mà còn về tính phù hợp trong từng tình huống cụ thể.
Chúng tôi tin rằng, một sản phẩm sinh học chỉ thực sự có giá trị khi được xây dựng trên nền tảng hiểu biết sâu sắc, vận hành bằng công nghệ trách nhiệm và đồng hành cùng người dùng trong hành trình dài hạn. Giấm gỗ là một giải pháp tiềm năng – và với Maya Farm, đó là một cam kết lâu dài.
