Chăn nuôi là ngành sản xuất quan trọng nhưng cũng là một trong những nguồn gây ô nhiễm môi trường lớn, đặc biệt là ô nhiễm không khí và nguồn nước. Trong đó, hai loại khí độc phổ biến nhất là amoniac (NH₃) và hydro sulfua (H₂S), vốn là tác nhân gây mùi hôi khó chịu, ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe vật nuôi, người lao động và môi trường xung quanh. Ô nhiễm khí thải trong chăn nuôi không chỉ làm giảm năng suất mà còn gây ra các vấn đề về sức khỏe cộng đồng, đặc biệt tại các khu vực có mật độ chăn nuôi cao.
Theo báo cáo của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO), ngành chăn nuôi công nghiệp đóng góp hơn 50% lượng khí amoniac phát thải ra môi trường, gây suy giảm chất lượng không khí và tác động tiêu cực đến hệ sinh thái nước. Tiếp xúc lâu dài với amoniac có thể gây kích ứng mắt, tổn thương đường hô hấp, làm suy giảm chức năng phổi của cả vật nuôi và con người. Trong khi đó, hydro sulfua là khí độc có thể gây ngộ độc thần kinh khi ở nồng độ cao. Do đó, kiểm soát khí thải là ưu tiên hàng đầu trong mô hình chăn nuôi bền vững.
Hiện nay, các giải pháp xử lý khí thải phổ biến gồm có hóa chất khử mùi, hệ thống xử lý sinh học, than hoạt tính và chế phẩm vi sinh. Tuy nhiên, mỗi phương pháp đều có những hạn chế nhất định. Hóa chất có thể gây ô nhiễm thứ cấp và tồn dư độc hại. Hệ thống sinh học đòi hỏi đầu tư lớn và bảo trì phức tạp. Than hoạt tính hấp thụ khí tốt nhưng cần thay thế thường xuyên. Trong bối cảnh đó, giấm gỗ đang nổi lên như một giải pháp sinh học hiệu quả, an toàn và bền vững trong kiểm soát khí thải chăn nuôi.
Ba cơ chế khử mùi chuồng trại của giấm gỗ
Giấm gỗ, hay còn gọi là axit pyroligneous, là một chế phẩm sinh học thu được từ quá trình nhiệt phân gỗ hoặc sinh khối thực vật trong điều kiện thiếu oxy. Quá trình này tạo ra một hỗn hợp chứa hơn 200 hợp chất hữu cơ, trong đó quan trọng nhất là axit axetic (CH₃COOH), phenol, carbonyl, aldehyde và anhydrit. Các thành phần này giúp giấm gỗ tác động đến môi trường chuồng trại thông qua ba cơ chế chính:
1. Trung hòa amoniac và hydro sulfua
Axit axetic trong giấm gỗ có khả năng trung hòa amoniac nhờ phản ứng hóa học đơn giản nhưng hiệu quả. Khí amoniac có tính kiềm mạnh, khi tiếp xúc với axit axetic sẽ phản ứng để tạo thành muối amoni (NH₄⁺) – một hợp chất hòa tan trong nước và không bay hơi, giúp loại bỏ amoniac khỏi không khí trong chuồng trại. Điều này góp phần giảm đáng kể mùi khai khó chịu và hạn chế ảnh hưởng của amoniac đến đường hô hấp của vật nuôi.
Bên cạnh đó, giấm gỗ còn có khả năng hấp thụ khí hydro sulfua, một hợp chất có mùi trứng thối đặc trưng, sinh ra từ quá trình phân hủy chất hữu cơ trong phân động vật. Khi hydro sulfua tiếp xúc với giấm gỗ, các hợp chất carbonyl và aldehyde trong giấm gỗ sẽ phản ứng với hydro sulfua, giúp giảm nồng độ khí này trong không khí. Nhờ đó, môi trường chuồng trại không chỉ giảm mùi hôi mà còn hạn chế nguy cơ ngộ độc khí do hydro sulfua gây ra.
2. Ức chế vi khuẩn gây mùi
Sự hình thành amoniac và hydro sulfua chủ yếu bắt nguồn từ quá trình phân hủy protein và axit amin chứa nitơ trong phân động vật, do các vi khuẩn kỵ khí thực hiện. Trong đó, E. coli, Salmonella và Clostridium là những vi khuẩn chính tham gia vào quá trình phân hủy này, làm phát sinh amoniac và hydro sulfua trong môi trường chăn nuôi.
Các hợp chất phenolic trong giấm gỗ có khả năng ức chế vi khuẩn gây mùi theo nguyên lý ức chế chọn. Không giống như hóa chất diệt khuẩn có thể tiêu diệt toàn bộ vi sinh vật, giấm gỗ chỉ tác động đến nhóm vi khuẩn phân hủy protein, trong khi vẫn bảo toàn hệ vi khuẩn có lợi. Các hợp chất phenolic và carbonyl trong giấm gỗ can thiệp vào màng tế bào vi khuẩn, ức chế hoạt động của enzyme liên quan đến quá trình phân hủy kỵ khí, từ đó làm chậm quá trình hình thành amoniac và hydro sulfua. Điều này giúp kiểm soát khí thải hiệu quả mà không phá vỡ cân bằng hệ vi sinh trong nền chuồng.
3. Cải thiện nền chuồng & hỗ trợ ủ phân hữu cơ
Khi được phun lên nền chuồng, giấm gỗ giúp ổn định độ ẩm, kiểm soát vi khuẩn gây mùi và giảm tốc độ bốc hơi của các hợp chất hữu cơ. Nhờ đó, nền chuồng luôn được duy trì trong trạng thái khô thoáng hơn, hạn chế sự phát triển của vi khuẩn có hại và giảm nguy cơ lây nhiễm bệnh đường hô hấp, tiêu hóa cho vật nuôi.
Ngoài ra, giấm gỗ còn hỗ trợ quá trình ủ phân hữu cơ, giúp phân hủy chất thải một cách hiệu quả hơn. Khi được bổ sung vào đống ủ với tỷ lệ thích hợp, giấm gỗ tạo môi trường thuận lợi cho vi khuẩn hiếu khí, từ đó đẩy nhanh quá trình phân giải chất hữu cơ mà không tạo ra amoniac hoặc hydro sulfua ở mức độ cao. Điều này giúp rút ngắn thời gian ủ phân, giảm mùi hôi trong quá trình xử lý chất thải và nâng cao chất lượng phân bón hữu cơ.
Một số nghiên cứu cũng cho thấy giấm gỗ có thể giúp hạn chế sự bay hơi của amoniac ngay từ giai đoạn đầu, bằng cách liên kết với các hợp chất chứa nitơ và làm chậm quá trình phân hủy của chúng. Điều này không chỉ giúp kiểm soát khí thải mà còn giữ lại một phần nitơ hữu ích trong phân bón, làm tăng giá trị dinh dưỡng của phân sau khi ủ.
Nghiên cứu thực tế: Giấm gỗ và hiệu quả kiểm soát khí thải
Hiệu quả của giấm gỗ trong kiểm soát khí thải chuồng trại đã được chứng minh qua nhiều nghiên cứu thực tế. Một thí nghiệm do Viện Môi trường Nông nghiệp Việt Nam (2018) tiến hành tại các trang trại chăn nuôi gà (50 – 200 con) và lợn (5 – 20 con) đã đánh giá tác động của giấm gỗ đối với khí amoniac và hydro sulfua.
Trong thí nghiệm, giấm gỗ được pha loãng theo tỷ lệ 1:50 (1 lít giấm gỗ với 50 lít nước) và phun trực tiếp lên nền chuồng mỗi ngày. Sau 10 giờ, kết quả đo lường cho thấy nồng độ amoniac giảm đến 53% ở chuồng gà và 58% ở chuồng lợn, trong khi nồng độ hydro sulfua giảm tương ứng 37% và 49% so với nhóm đối chứng. Điều này khẳng định giấm gỗ có hiệu quả trong việc kiểm soát khí độc và cải thiện chất lượng không khí chuồng trại.
Ngoài khả năng khử mùi, giấm gỗ cũng được đánh giá về mức độ an toàn. Kết quả phân tích cho thấy sản phẩm đáp ứng tiêu chuẩn QCVN 07: 2009/BTNMT (quy chuẩn về chất thải nguy hại) và QCVN 01 – 39: 2011/BNNPTNT (quy chuẩn về vệ sinh nước dùng trong chăn nuôi). Các thành phần hóa học nguy hại như benzen, asen, thủy ngân không được phát hiện trong mẫu giấm gỗ sử dụng thí nghiệm. Thử nghiệm trên động vật cũng cho thấy giấm gỗ an toàn khi sử dụng ở liều lượng khuyến nghị.
Đáng chú ý, sau một tháng theo dõi, các trang trại sử dụng giấm gỗ ghi nhận mức tích tụ amoniac và hydro sulfua thấp hơn đáng kể so với nhóm không sử dụng, cho thấy hiệu quả bền vững của giấm gỗ trong kiểm soát khí thải chuồng trại. Nhờ đó, môi trường chăn nuôi được cải thiện, giúp giảm nguy cơ bệnh hô hấp cho vật nuôi và tăng hiệu quả sản xuất.
Giấm gỗ Maya Farm – Giải pháp sinh học cho chăn nuôi hiện đại và bền vững
Maya Farm tự hào là một trong những đơn vị tiên phong tại Việt Nam sản xuất giấm gỗ chất lượng cao phục vụ ngành chăn nuôi. Khác với giấm gỗ từ gỗ tạp hay phế phẩm lâm nghiệp, giấm gỗ Maya Farm được sản xuất từ một nguồn nguyên liệu duy nhất là gáo dừa. Nhờ đó, sản phẩm có hàm lượng axit axetic và hợp chất phenolic ổn định, mang lại hiệu quả khử mùi vượt trội. Trải qua quy trình nhiệt phân được kiểm soát chặt chẽ và công nghệ lọc tạp chất hiện đại, giấm gỗ Maya Farm được tinh chế để loại bỏ hoàn toàn các hợp chất không mong muốn, giúp sản phẩm đạt tiêu chuẩn chất lượng cao nhất.
Ngoài khả năng kiểm soát khí độc, giấm gỗ Maya Farm còn mang lại lợi ích kinh tế đáng kể cho các trang trại chăn nuôi. Nhờ giá thành cạnh tranh và hiệu suất cao, sản phẩm có thể giúp giảm 20 – 30% chi phí xử lý môi trường so với các phương pháp hóa chất truyền thống. Hơn nữa, không khí chuồng trại trong lành hơn sẽ giúp giảm tỷ lệ mắc bệnh hô hấp ở vật nuôi, hạn chế chi phí thuốc men và nâng cao hiệu suất chăn nuôi. Không chỉ dành cho chăn nuôi, giấm gỗ Maya Farm còn được ứng dụng rộng rãi trong nông nghiệp hữu cơ, hỗ trợ quá trình ủ phân sinh học, cải thiện chất lượng đất và thúc đẩy mô hình sản xuất thân thiện với môi trường. Với cam kết chất lượng và định hướng phát triển bền vững, Maya Farm mang đến giải pháp toàn diện cho ngành chăn nuôi hiện đại, giúp doanh nghiệp tối ưu hóa chi phí vận hành và đáp ứng các tiêu chuẩn nông nghiệp xanh.
Tài liệu tham khảo:
FAO (2013). Livestock and the Environment.
QCVN 07:2009/BTNMT – Quy chuẩn quốc gia về ngưỡng thải nguy hại.
Viện Môi trường Nông nghiệp Việt Nam (2018). Báo cáo đánh giá hiệu quả giấm gỗ trong chăn nuôi gà và lợn.
